هانیبال الخاص؛ نقاشی با ساختار روایت
هانیبال الخاص در یک خانواده آشوری سال 1309 در کرمانشاه متولد شد؛ خانواده وی به دلیل شغل پدرش از شهری به شهر دیگر مهاجرت می کردند. سال های نوجوانی وی در شهر اراک سپری شد و در همین سال ها بود که به سمت نقاشی رفت. بعد از بازنشستگی پدرش مقیم پایتخت شدند و پدرشان همه بچه هایش را به کلاس برادران پتگر جهت اموزش نقاشی برد. در این دوره هانیبال شیفته نقاشی قهوه خانه ای می شود و بعدها در کارهای چند لتی خود همان شیوه محمد مدبر، از نقاشان بنام شیوه قهوه خانه، را انجام می دهد. الخاص در کارهایش از ساختار روایت بهره می برد؛ ساختاری که در آثار نقاشان قهوه خانه ای دیده می شد.
الخاص در دوران جوانی برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و در آنجا شروع به خواندن طب کرد اما این رشته را از نیمه رها کرد؛ سپس به فلسفه کشیده شد و در نهایت به تحصیل نقاشی پرداخت. کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را در رشته تصویرسازی گرفت. هانیبال بعد از بازگشت به ایران در سال 1338، مجموعه ای ازآثارش را در انجمن ایران و آمریکا و موزه رضا عباسی به نمایش گذاشت. سپس در هنرستان هنرهای زیبای تهران به تدریس مشغول شد. او در سال 1340 گالری گیل گمش را تاسیس کرد؛ سپس به آمریکا رفت و در کالج مونتسلو به تدریس پرداخت. وی معتقد است که تصادف ها و امکاناتی را در زندگی تجربه کرده که توانسته از او یک نقاش بسازد؛ نقاشی که از بسیاری از نقاشان بنام دنیا تاثیر گرفت اما هیچ گاه از هیچ یک تقلید نکرد.
او در سال های 1351 تا 1359 به تدریس در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران پرداخت. هانیبال کتابی سه جلدی با عنوان «بی پرده با آفتاب» چاپ کرد؛ در آن نقد هنری که در اوایل دهه 50 برای روزنامه کیهان می نوشت را جمع آوری کرد و در کنار خاطراتش در این کتاب قرار داد. وی در سال های بعد از انقلاب بین ایران و آمریکا در رفت و آمد بود و به تدریس می پرداخت. در سال 1376 در موزه آزادی تهران بزرگداشتی برایش برگزار شد و در ششمین دوسالانه نقاشی معاصر ایران در سال 1382 از او تجلیل شد. سپس برای معالجه به کالیفرنیا رفت و در سال 1389 چشم از جهان فرو بست.
هانیبال الخاص شاگردان بسیاری را در نقاشی ایران پرورش داد؛ همچون کاظم چلیپا، حسین خسروجردی، حبیب صادقی، منوچهر صفرزاده، بهرام دبیری، حسین رسائل و… بسیاری از نقاشان امروزی باواسطه یا بی واسطه شاگرد وی بودند. یکی از نصیحت هایی که وی به شاگردانش می کرد این بود که تا می‌توانید دست بکشید؛ یا از دست کشیدن دست نکشید. این را بهترین کار برای هنرجوها می دانست. الخاص همواره به سرنوشت انسان ها اهمیت بسیاری می داد و در کارهایش می توان حضور انسان را با رنگ های ناب و شفاف که بیانگر عشق او به انسان ها است، مشاهده کرد. او تاثیر بسزایی را بر هنر نقاشی ایران و هنر انقلاب ایران گذاشت؛ همچنین به دلیل آشنایی اش با ادبیات و فرهنگ بومی، می توان رد پا آن را در آثارش به کرات مشاهده کرد.
هدف او از خلق نقاشی، برقراری ارتباط با مخاطب است که آن را از اهداف اجتماعی می دانست؛ او هنر و تولید اثر هنری را از جامعه جدا نمی کرد. از شاخصه های مهم آثار هانیبال الخاص می توان به رنگ پردازی درخشان، شکل پنهانی از طرح، مضمون گرایی، ارجاعات تصویری، بهره بردن از مفاهیم اسطوره ای و کهن الگو، فیگوراتیو، هیجان گرا، توجه به هنر متعهد و آرمان گرا دانست. این هنرمند مدرنیسم ایرانی با به کارگیری فیگورهای انسانی در ابعاد و حالات متفاوت، همواره ساختاری از روایت را در کنار رنگمایه های هنر شرقی در آثارش به همراه دارد. او اسطوره ها، تمثیل ها و قصه هایی را در بستر هنر مدرن می آفرید. وی بیش از 100 نمایشگاه انفرادی و 200 نمایشگاه گروهی را در ایران، اروپا، آمریکا و استرالیا برگزار و کتاب های بسیاری را تصویرسازی کرد از جمله نفرین زمین از جلال آل احمد، تصویرسازی صد غزل حافظ و …
