شعربافی؛ هنر بافندگی

شَعربافی یکی از هنرهای اصیل و صنایع دستی ایران به شمار می رود که در شهرهای کویری مانند کاشان، اصفهان و یزد با ابریشم و پشم بافته می شود. به موی انسان یا حیوان شَعر گفته می شود و شعر بافی نوعی بافندگی پارچه است که با مو یا ابریشم با دستگاه بافندگی چهاروردی بافته می شود. در برخی از منابع به بافنده اینگونه پارچه ها موباف یا موتاب می گویند. منسوجات بسیاری زیر مجموعه این نوع پارچه بافی قرار می گیرند؛ از جمله زری بافی، پرده بافی، شمد بافی، رولحافی بافی.

برای شعر بافی نقشه خاصی وجود ندارد و به صورت بافته می شود: ساده و میله ای (راه راه). شعر ساده بیشتر به رنگ های بنفش، زرشکی، مشکی، زرد، بادنجانی، سبز و گلی است و درج نام بافنده به صورت طلایی در سر و ته پارچه مرسوم است. این پارچه بافت محکمی دارد و از ترکیب رشته های طلا و نقره به صورت راه راه بافته می شوند.

شعر از منسوجات قدیم یزد محسوب می شود که در بین مردم بسیار رواج داشته است و همینطور قدمت آن در شهر یزد به زمان صفویان می رسد؛ این هنر نزد پادشاهان صفوی محبوب بوده است به صورتی که در این دوره پادشاهان اقدام به برپایی کارگاه های بزرگ شعر بافی در یزد کردند. اما پیشینه صنعت شعربافی به دوران سلجوقی می رسد که کاشان و یزد مهم ترین مراکز آن شناخته می شود. شعر بافی در سده های نخستین اسلام در کاشان به جولاهی به معنای بافندگی و نساجی مشهور بوده است؛ ولی بعدها با نام شعر بافی شناخته شد. در کاشان شعربافی قدمت 150 ساله داشته و یک کارگاه شعر بافی در کهن ترین مسجد دوره سلجوقی با نام نقشینه در شهر آران  بیدگل وجود دارد؛ در سده های 10 و 11 و همزمان با تمدن باشکوه اصفهان، حرفه شعربافی در کاشان رواج بیشتری یافت و بیشتر مردم کاشان به نوعی در صنعت شعربافی مشغول به کار بودند و زندگی خود را نیز به واسطه آن می گذراندند. در این دوره پارچه های شعربافی شده بیشتر به منظور استفاده اشراف و درباریان بافته می شد؛ به خصوص در دوره سلطنت شاه عباس اول که پارچه های زربفت برای استفاده درباریان رواج بسیاری پیدا کرد.

شال های کم عرض و بلند که دور کمر می بستند از دیگر تولیدات شعربافی در کاشان بود و دارای طرحی راه راه با زری و یا ساده بودند؛ در مواردی در بین راه راه ها نقوشی از شاخ و برگ نیز دیده می شد. عموما برای اشخاص متشخص و عالی مقام پارچه ها را زردوزی می کردند و معمولا با پارچه ای ساده به دور کمر بسته می شد. در دوره قاجار همواره کاشان به عنوان پررونق ترین مرکز شعر بافی به شمار می رفت و بزرگ ترین کارگاه شعربافی در کاشان به دست شهاب بنی طبا در خانه طباطبایی ها برپا شد. اما در اواخر قاجار این هنر دچار رکود شد و به دلیل اوضاع آشفته کاشان و دستبرد راهزنان به مال التجاره ها و کاروانها صنعت شعر بافی متوقف شد. این مشکل بعد ها برطرف شد و در سال 1327 مجدد رونق گرفت و چند دستگاه اضافه و شروع به کار کردند.

در شهر یزد نیز مردم از دیرباز مشغول بافتن این نوع پارچه هستند به صورتی که از متن یک سنگ نوشته تاریخی که متعلق به سده 12 از دهلیز مسجد جامع یزد به دست آمده مشخص شده که مردم یزد به بافتن پارچه از جمله شعر بافی مشغول بوده اند و این صنایع دستی صادر می شده است و بازرگانان معاملاتی را در این خصوص انجام داده اند. تا اواخر دوره قاجار شعر بافی در یزد هنری زنانه به شمار می رفته و در حدود 1802 هزار دستگاه در یزد وجود داشته که زنان با آنها کار می کردند؛ اما بعد از این دوره مردان نیز در این حوزه وارد شدند. مواد اولیه این پارچه از یزد و به دست صنعتگران تهیه می شد و در بازار نخریسان به فروش می رسید.با پارچه ای ساده به دور کمر بسته می شد. در دیده می شد.طرحی راه راه با زری و گاه ساده می باشدطنت شاه عباس اول که پارچه  در یزد به همه مشاغل نساجی شنتی مثل دارایی، احرامی، ترمه، دستمال های سنتی و شال عنوان شعربافی اطلاق می شود. شعربافی با رد کردن پود در پرب تارها به وسیله یک دستگاه چوبی و عمودی انجام می شود؛ معمولا عرض دستگاه ها کمتر از دو متر است و از قسمت های متفاوتی از جمله پدال، نورد، شانه و غیره تشکیل شده است.