یایویی کوساما؛ خالق بی نهایت ها

یایویی کوساما، هنرمند معاصر ژاپنی در سال 1929 در خانواده ای بازرگان که صاحب یک نهالستان بودند، متولد شد. وی علاوه بر اینکه در زمینه پیکرسازی و چیدمان فعالیت داشت، در دیگر رسانه هایی همچون نقاشی، اجرا، فیلم، مد، شعر و داستان نویسی نیز آثاری را خلق کرد. وی از سال 1970 تاکنون بیشتر در حوزه چیدمان به خلق آثار می پردازد. کوساما سبک نقاشی سنتی ژاپن با نام نیهونگا را در مدرسه هنر و صنایع دستی کیوتو آموخت؛ اما بعدها از اکسپرسیونیسم انتزاعی آمریکا الهام گرفت. آثار کوساما بر پایه هنر مفهومی است و ویژگی های هنر فمنیسم، سورئالیسم، پاپ آرت و اکسپرسیونیسم انتزاعی را با خود به همراه دارد و دارای محتوایی است که برگرفته از زندگی شخصی، روانشناختی و جنسی وی است؛ یایویی هنر را راهی برای بیان مشکلات روحی اش می داند.

این هنرمند از حمایت مادر خود بهره ای نبرد و حتی توسط مادرش تنبیه بدنی می شد؛ همچنین از پدرش نیز به خوبی یاد نمی کند. کوساما در ده سالگی دچار توهماتی شد و آنها را با عنوان چشمک های نور، هاله ها یا میدان های متراکم نقطه توصیف می کند. در این توهمات، گل ها با او صحبت می کردند و این توهم ها منشا الهام برای کارهایش به شمار می رود. یکی دیگر از تجربه های وی در آن سال ها که سبب ساز خلق آثارش شد، دیدن سنگ های سفید و صاف در بستر رودخانه ای در نزدیکی خانه اش بود.

او در سیزده سالگی وظیفه خیاطی و ساخت چتر نجات برای ارتش ژاپن در یک کارخانه نظامی را به عهده داشت که برای کار به آن کارخانه پیش از شروع جنگ جهانی دوم فرستاده شده بود. کوساما معتقد است که دوران نوجوانی اش را در تاریکی مطلق سپری کرده است. او در دوران مدرسه کدو تنبل هایی را ترسیم می کرد؛ این موضوعی شد که بعدها و در بزرگسالی نیز در بسیاری از آثارش به آن پرداخت.

یایویی در سال 1950 با ترکیب فرم های طبیعی انتراعی که نشات گرفته از توهمات ذهنی او می باشند از نقطه پولکا استفاده می کرد؛ نقطه پولکا، الگویی است که از دایره و نقطه ها تشکیل شده است. همینطور وی معتقد بود که زمین ما در میان یک میلیون ستاره کیهان، تنها یک نقطه پولکا است؛ نقطه هایی که راه به سوی بی نهایت دارند. اما اولین اثری که در آن از نقطه های پولکا استفاده کرد، مربوط به سال 1939 می باشد، تصویر زنی ژاپنی با کیمونو است که تصور می رود تصویر مادرش باشد.

وی دوران کودکی و نوجوانی دشواری را سپری کرد و همین مساله منشا شکل گیری بسیاری از آثار هنری او شد. این هنرمند معاصر تجربه خودکشی را نیز در زمانی که خود را تنها می دید، داشت؛ اما توانست بیمارستانی را پیدا کند که در آن از هنر درمانی بهره می بردند و این موضوع موجب شروع دوباره وی از خلق آثاری که مدت زمانی از آن فاصله گرفته بود، شد.

کوساما نخستین هنرمندی بود که در بینال ونیز به صورت انفرادی و به عنوان نماینده ژاپن شرکت کرد. اولین اتاق آینه ای که او خلق کرد در سال 1965 در گالری کاستلین نیویورک بود که فضایی تا بی نهایت را ایجاد کرده بود؛ او با استفاده از آینه هایی توانست تکرار تا بی نهایت از آثارش را با فضایی متفاوت و منحصر به فرد ایجاد کند؛ قابل ذکر است که او در طول زندگی هنری خویش حدود بیست اتاق آینه ای خلق کرد که اتاق های توهم زا به شمار می رفتند و مخاطب می توانست در این توهم بی نهایت قدم بردارد؛ آینه ها نیز امکان ایجاد فضای مشارکتی بین اثر و مخاطب را ایجاد می کردند.

یایویی در آمریکا به اجرای چیدمان هایی پرداخت که در فضاهای شاخص مثل سنترال پارک و فضای باز موزه هنرهای معاصر برپا شد؛ موضوع این آثارش معمولا حمایت از صلح و انتقاد از سازمان های هنری بود. در کلیه آثاری که وی خلق کرده است، عناصری همچون زنانگی و ژاپنی بودن را همواره می توان مشاهده کرد. آثار وی در موزه هنرهای مدرن نیویورک، موزه هنر لس آنجلس و موزه ملی هنر مدرن توکیو نیز به نمایش درآمد.

کوساما در اواخر دهه 60 در زمانی که فرهنگ هیپی ها در آمریکا نمایان و فراگیر بود، برای مدتی از دنیای تخیلی درون خویش فاصله گرفت و به این جنبش ملحق شد؛ وی در این دوران رویدادهایی که وابسته به مشارکت مخاطبان بود را راه اندازی کرد و به عنوان فیلم هایی ثبت شده به نمایش نیز درآمدند.

کوساما علاقه بسیاری به طبیعت داشت که این مساله در کودکی وی ریشه دارد؛ زیرا دوران کودکی خود را در مرغزارها و گلخانه نهالستان خانوادگی اش در ژاپن گذراند. یایویی در زندگی نامه اش ذکر می کند که خاطرات بسیاری از غرق شدن در دنیای آکنده از گل و گیاه را به یاد می آورد که زنده می شدند و با او صحبت می کردند. او از همان کودکی به ترسیم گل و گیاه پرداخت و بعدها آناتومی دقیقی که نتیجه مشاهده ظریف و پیچیده از گیاهان بود را ترسیم کرد؛ بدین سان همواره طبیعت از موضوعاتی بود که الهام بخش آثارش شد. او نمایشگاهی با عنوان طبیعت کیهانی در باغ گیاه شناسی نیویورک برگزار کرد.

کوساما در سال 1973 به زادگاهش بازگشت و اکنون کوساما به خواسته و اختیار خود در بیمارستان روانی توکیو ساکن است و توانسته بیماری خود را با خلق آثارش کنترل کند و آثار منحصر به فرد و بزرگی را به وجود بیاورد. کوساما در میان هزاران نقاش و هنرمند سرشناس، گران قیمت ترین هنرمند زن زنده در جهان قلمداد می شود.

وی معتقد بود که اگر هنر نبود خیلی وقت پیش مرده بود. کوساما به تکرار بی پایان نقطه ها در آثارش شهرت دارد و به واسطه آن حسی هیپنوتیزم کننده را برای هنرمند و به دنبال آن مخاطب ایجاد می کند. خود هنرمند این گونه بیان کرده است: خال خال ها راهی هستند برای بی نهایت. هنگامی که ما طبیعت و بدن هایمان را با نقاط محو می کنیم به بخشی از یکپارچگی محیط مان بدل می شویم. من به جزئی از ابدیت تبدیل می شوم و ما خودمان را در عشق نابود می سازیم.